Zgodnie z Dyrektywą Rady 93/104/EG czas pracy oznacza każdy okres, podczas którego pracownik wykonuje pracę, jest do dyspozycji pracodawcy i wypełnia swe czynności lub obowiązki, zgodnie z przepisami krajowymi i/lub praktyką krajową. Jeżeli chodzi o Republikę Federalną Niemiec, to czas pracy rozumie się jako czas od początku aż do zakończenia pracy, bez przerw na odpoczynek (zgodnie z § 2 Ustawy o czasie pracy).
Zazwyczaj długość czasu pracy uregulowana jest w umowie o pracę i ma bezpośredni wpływ na rozliczenia wynagrodzenia za wykonaną pracę. Trzeba jednak mieć na uwadze fakt, że uregulowania umowne dotyczące czasu pracy napotykają zawsze na ograniczenia, które zawiera ustawa o czasie pracy. Węższe granice w tym zakresie mogą być ustalane przez zbiorowe układy pracy. Maksymalną dopuszczalną ilość godzin roboczych reguluje w Niemczech: ustawa o czasie pracy oraz bazujące na jej podstawie układy zbiorowe lub porozumienia indywidualne. W urzędach państwowych obowiązują odpowiednie rozporządzenia dotyczące tej kwestii.
Niemiecka ustawa o czasie pracy przewiduje uregulowania dotyczące dni roboczych, jak i postanowienia, że maksymalny czas trwania dnia roboczego nie powinien zasadniczo przekraczać 8 godzin. Jeżeli jednak spełnione zostaną odpowiednie przesłanki, to można przedłużyć dzień pracy do 10 godzin roboczych. Takie wydłużenie jest możliwe, jeżeli w tzw. okresie rozliczeniowym 6 miesięcy lub 24 tygodni zostanie osiągnięty przeciętny 8-godzinny czas roboczy. Przestrzeganie tych postanowień poddawane jest kontroli działalności gospodarczej (na wniosek) oraz wzmocnione przepisami wykonawczymi i prawa karnego.
Jeżeli chodzi o rozdzielenie czasu pracy, to strony układu zbiorowego pracy osiągnęły już w tym zakresie wiele zróżnicowanych rozwiązań. Dotyczy to nie tylko ogólnych przedłużeń czasu pracy dla wszystkich, ale także rozwiązań nieco bardziej elastycznych, które umożliwiają dopasowanie specyficznego zakresu czasu pracy obowiązującego w poszczególnych zakładach pracy.
Jeśli chodzi o elastyczny czas pracy to istnieją w Niemczech również modele, które różnią się od standardowego wymiaru czasu pracy. W tym zakresie wyróżnić należy następujące systemy:
- roczny czas pracy
- tzw. konta czasu pracy
- równoważny czas pracy
- tzw. równoważny czas pracy oparty na zaufaniu
- praca w niepełnym wymiarze godzin
- podział stanowiska pracy
- tzw. dożywotnie konto czasu pracy
- modułowe godziny pracy
- telepraca
- grupy robocze przy zastosowaniu autonomicznego czasu
- praca na wezwanie
- praca indywidualna
- urlop naukowy
Stosowanie czasu pracy określonego ustawą oraz rozpowszechnianie elastycznych modelów czasu pracy jest mocno zróżnicowane ze względu na land. Poza tym rozliczanie czasu pracy metodą tzw. konta czasu pracy w każdym zakładzie pracy podlega panującym tam przepisom. Okresy wyrównawcze wynoszą zazwyczaj do 12 miesięcy. Natomiast specyficzne branże, jak np. przemysł stalowy, bankowość, przemysł chemiczny, a w niektórych regionach także przemysł elektryczny lub metalowy, zawierają opcje do kształtowania długoterminowych lub dożywotnich kont czasu pracy. Na tych kontach, oprócz nadgodzin (sald dodatnich), gromadzą się też tzw. “puste godziny”, które pracodawca odbiera, kiedy koniunktura się odwróci i będzie miał zapotrzebowanie na pracę pracowników ponad obowiązujące ich normy czasu pracy. System kont czasu pracy pozwala więc na organizację elastycznego czasu pracy.
Przy rozliczaniu wynagrodzeń jako podstawa wykorzystywane są różne modele. Istnieją więc stosunki pracy, w których każda godzina pracy jest rozliczana, jak i takie, gdzie stałe miesięczne wynagrodzenie jest wypłacane niezależnie od ilości dni nieobecności.